Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, diễn ra vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm, là một lễ hội quốc gia quan trọng và tràn đầy ý nghĩa lịch sử đối với người dân Việt Nam. Đây là dịp để mỗi người con đất Việt tưởng nhớ và tri ân công lao của các Vua Hùng đã có công dựng nước, tạo dựng nền văn minh cho dân tộc.
Theo truyền thuyết, Vua Hùng là vị vua đầu tiên của người Lạc Việt, lập nên triều đại Hùng Vương, kéo dài suốt 18 đời. Các nhà sử học cho rằng, thời kì Hùng Vương bắt đầu từ khoảng năm 2879 trước Công Nguyên. Đây là thời kỳ mà nền văn hóa Đông Sơn, một nền văn hóa đặc trưng của người Việt cổ, được hình thành và phát triển mạnh mẽ.
Ngày nay, đền Hùng, nơi thờ cúng các vua Hùng, nằm trên núi Nghĩa Lĩnh, tỉnh Phú Thọ, là trung tâm của lễ hội Giỗ Tổ. Đây không chỉ là nơi linh thiêng mà còn là biểu tượng đại diện cho sức mạnh tinh thần và sự đoàn kết của toàn thể dân tộc Việt Nam qua hàng nghìn năm lịch sử.
Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn có giá trị giáo dục sâu sắc. Đầu tiên, đây là dịp để thế hệ nối tiếp ghi nhận và trân trọng công lao dựng nước và giữ nước của các vị vua Hùng. Người Việt thường nói: "Dù ai đi ngược về xuôi / Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba" như một lời nhắc nhở đầy nhân văn.
Bên cạnh đó, Giỗ Tổ Hùng Vương còn là một phương tiện khẳng định truyền thống lịch sử, văn hóa và minh họa cho ý thức nguồn cội của dân tộc Việt. Lễ hội này còn là diễn đàn văn hóa, nơi hội tụ và thể hiện những giá trị văn hóa tinh thần, phong tục tập quán truyền thống của dân tộc qua các hoạt động hội diễn, trò chơi dân gian, và màn trình diễn báu vật dân tộc.
Trong ngày lễ Giỗ Tổ, rất nhiều nghi thức truyền thống được tổ chức với quy mô lớn và trang trọng dù cho có những sự khác biệt nhỏ ở từng địa phương. Điển hình là lễ dâng hương tại đền Hùng với những nghi lễ trang nghiêm dưới sự chứng kiến của hàng ngàn con dân về tham dự.
Các hoạt động vui chơi, hội làng diễn ra khắp nơi trong suốt tuần lễ hội. Điều này bao gồm các trò chơi dân gian như kéo co, đấu vật, nấu cơm thi hay hát xoan – một di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận.
Với nhiều người dân Việt Nam, đặc biệt là những người xa quê hương, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ đơn thuần là một ngày lễ nghỉ ngơi mà còn là cơ hội để trở về với cội nguồn, tìm về những giá trị gốc rễ trong nền văn hóa dân tộc. Đây là một phần không thể thiếu trong tâm thức người Việt, biểu hiện lòng tự hào dân tộc và bền vững trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa Việt Nam.